1. DẠY CON TRẺ BIẾT HỌC LÀM NGƯỜI NHÂN TỪ QUÂN TỬ
Quân tử có chín điều phải tư duy [1]
Làm người, trước hết phải học để làm quân tử, làm quân tử như thế nào? Trong “Luận Ngữ”, Phu Tử có nói đến Quân tử có chín điều cần tư duy:
- Thị tư minh: nhìn thấy gì phải suy nghĩ, tìm hiểu cho minh bạch.
- Thính tư thông: nghe thấy gì phải suy nghĩ thật thấu đáo nghĩa lý
- Sắc tư ôn: sắc mặt thì giữ cho ôn hoà
- Mạo tư cung: diện mạo thì giữ cho đoan trang, cung kính
- Ngôn tư trung: lời nói phải giữ cho trung thực
- Sự tư kính: làm việc thì phải luôn kính cẩn
- Nghi tư vấn: khi có điều nghi hoặc thì phải hỏi han
- Phẫn tư nan: khi giận phải nghĩ tới hậu quả tai hại sẽ xảy ra
- Kiến đắc tư nghĩa: thấy mối lợi thì tư duy về điều nghĩa.
Thị tư minh
“Thị tư minh” chính là những sự việc mà chúng ta nhìn thấy, đều có thể hiểu rõ thật thông suốt do nhân nào mà tạo thành kết quả, là đạo lý nào mới hiện ra sự tướng như vậy.
Sư Trưởng tham gia hội nghị của Liên Hợp Quốc, ở Hội nghị, Sư Trưởng hỏi họ: “Muốn giải quyết xung đột của thế giới, xung đột giữa quốc gia với quốc gia, đoàn thể với đoàn thể, xin hỏi nguyên nhân sâu xa của xung đột là ở đâu?”
Sư Trưởng hỏi như vậy, các chuyên gia tham dự hội nghị có trả lời được không? Không trả lời được! Giống như chúng tôi hỏi các bậc cha mẹ: “Con cái tự tư tự lợi là kết quả, nguyên nhân là ở đâu? Con cái học tập không tốt là kết quả, nguyên nhân là ở đâu?”
Sư Trưởng tiếp tục nói với họ là xung đột ở trong “gia đình”. Giữa vợ chồng xung đột, con cái từ nhỏ trưởng thành trong hoàn cảnh này thì làm sao có thể có được nhân cách hoàn thiện? Tất nhiên là tự tư tự lợi. Tiếp đó, Sư Trưởng lại đề cập, gia đình cũng không có căn bản thực sự, căn bản là ở đâu? Là xung đột giữa tự tánh và tập tánh, chính là xung đột giữa việc lợi mình và lợi người. Khi tồn tâm của một người đều là tự tư tự lợi thì tự nhiên biểu hiện ra chính là cạnh tranh, đấu tranh và chiến tranh; khi ý niệm của con người là tâm nhân từ, nơi nơi suy nghĩ cho người khác, có thể có tồn tâm như vậy thì tất cả xung đột, chiến tranh trong thế gian sẽ không xảy ra. Chỉ khi bắt tay làm từ trên nguyên nhân thì mới có thể giải quyết triệt để vấn đề.
Tình hình của thế giới như vậy, tình trạng của gia đình cũng như vậy. Khi phát hiện ra khoảng cách của con cái và chúng ta ngày một cách xa, chúng ta nhất định phải suy ngẫm, vì sao có cái kết quả này? Có phải chúng ta quan tâm quá ít không? Nếu quan hệ nhân tế của chúng ta có chỗ không tốt, tuyệt đối không được đổ trách nhiệm lên người khác, nhất định phải quay lại mà suy nghĩ: “Là mình làm chỗ nào chưa được tốt thì mới hiện ra kết quả như thế này“. Khi chúng ta đã có thể tìm ra được nguyên nhân thì càng sống sẽ càng minh bạch, phải học tập làm một người minh bạch.
Thính tư thông
Chúng ta phải từ trong lời nói của người khác để nghe ra được nhu cầu của đối phương. Ví dụ mẹ gọi điện thoại đến, mặc dù không bảo chúng ta về nhà nhưng ngay trong cách nói chuyện, có thể nghe ra được rằng mẹ rất nhớ con nhớ cháu, rất muốn nhìn thấy chúng ta. Lúc này chúng ta phải “thính tư thông“, nghe ra được ẩn ý trong đó, không cần cha mẹ phải mở lời cũng phải chủ động về thăm hỏi cha mẹ. Khi chúng ta nghe thấy đoàn thể này vừa xuất hiện thị phi nhân ngã thì đừng dính líu vào. Thậm chí là trong lúc chúng ta trò chuyện với người, có thể nghe ra được tư tưởng, quan niệm hiện tại của họ có những mong chờ gì, ở điểm này cũng phải rèn luyện bản thân.
Chúng ta cũng phải nghe ra được sự khốn khổ hoặc chấp trước của một người. Từng có một vị thầy giáo, sau khi Thầy nghe xong khoá học của chúng tôi thì rất cảm động, Thầy nói trước khi chưa nghe khoá học của chúng tôi thì tư tưởng của thầy rất tiêu cực, có ý niệm tự sát. Sau 5 ngày nghe giảng, Thầy cũng có một số thể hội về cuộc sống, biết phương hướng của cuộc sống, thầy nói:
– Thầy Thái, giống như Thầy thì mới có thể vì xã hội làm ra những việc này, chúng tôi không làm được!
Có phải là không làm được không? Không phải! Thật ra Thầy ấy dạy học ở trên trường về căn bản không khác gì việc làm này của chúng tôi, nếu thầy ấy dạy học mấy chục năm mà có thể dạy ra hai, ba Phạm Trọng Yêm, bốn, năm Tăng Quốc Phiên, thế thì công đức của Thầy vô lượng vô biên! Con người đều là gặp duyên không đồng, chỉ cần ở ngay trong lúc gặp được duyên mà tận tâm tận lực thì cũng là công đức viên mãn, không phân cao thấp.
Tôi nói với Thầy giáo này rằng: chúng ta giống như đang đối mặt trước biển lớn, chỉ cần chúng ta hoà giọt nước này vào trong biển lớn thì không khác gì biển lớn; chúng ta đừng như như giọt nước này đứng đó nhìn xem, “bạn tốt nhiều, tôi tốt ít“.
Đây là “thính tư thông“, nghe ra được sự phân biệt của người khác thì chúng ta có thể hướng dẫn họ buông xuống sự phân biệt này, hoà chung vào trong một khối chân thành, một khối từ bi, một khối thanh tịnh của cả thế giới này.
Sắc tư ôn
“Sắc” là chỉ cho vẻ mặt của chúng ta, biểu lộ trên khuôn mặt của chúng ta. Nếu sắc mặt nhìn như trái mướp đắng (khổ qua) thì để lại cho người khác ấn tượng đầu tiên chính là trông kỳ dị. Tôi nghe nói người có cái miệng cong lên là người có nhiều tiền hơn, người có cái miệng lõm xuống là người ít có tiền hơn. Cho nên người ta nói, nhìn tướng khuôn mặt của một người thì biết được điều họ gặp được chính là phước lành hay hoạ hoạn, có khuynh hướng này không? Có! Hoá ra nghiệp chướng có người dẫn, là dẫn đến thiện nghiệp hay dẫn đến ác nghiệp? Mấu chốt ở tâm của bạn. Tục ngữ nói: “Hoạ vô đơn chí“, vì sao vậy? Khi chúng ta gặp hoạ, nếu tâm càng dần càng tiêu cực thì đương nhiên ác duyên cũng đến. Cho nên, chuyển đổi ý niệm rất quan trọng, tướng do tâm sinh.
Kinh giáo cũng bàn đến “Khuôn mặt không sân hận cũng là đồ cúng dường” [2], chúng ta lúc nào cũng hoan hỉ đối đãi với người chính là quảng tu cúng dường, là bạn đang bố thí vô uý, không làm cho người ta khởi phiền não. “Khuôn mặt phấn khởi ẩn chứa đức hạnh” [3], khuôn mặt của một người thường rất phấn khởi, rất hoan hỉ, đó là sự lưu lộ của đức hạnh. Khi chúng ta bước vào cổng chùa, trước tiên phải học gì? Bồ Tát Di Lặc thường nở nụ cười trên môi. Đương nhiên bạn đừng có từ nay trở đi gặp ai cũng cười, làm quá không bằng cẩn thận. “Sắc tư ôn” cũng phải phù hợp với đạo trung dung, không được thái quá, chính là không được khôi hài quá, cũng không được nghiêm túc quá.
“Luận Ngữ” có nói đến việc học trò cảm thấy Phu Tử là “trông xa tưởng nghiêm, gần thì ấm áp” [4], nghĩa là xa xa thì nhìn thấy thật uy nghiêm, khi thân cận thì cảm thấy Phu Tử chung sống rất tốt, đây là làm đến được “sắc tư ôn“. Làm sao để có thể đạt được trình độ như vậy? Chúng ta có thể trải sự luyện tâm ở ngay trong đời sống. Khi một người bạn mới quen đến nói với quý vị: “Sao tôi nhìn bạn có cảm giác rất thân thiết“, như vậy là “sắc tư ôn” của quý vị đã làm được không tệ. Nếu người bạn mới đó nói rằng: “Trông như tôi thiếu nợ anh vậy, sắc mặt thật khó ưa“, lúc này quý vị cần sửa lại một chút biểu hiện của mình, bởi vì dù trước đó lời nói còn chưa có cảm ứng, câu thông với nhau, nhưng trên thực tế đã có sự giao lưu rồi.
Tôi nhớ năm đầu tiên tôi đi dạy, là đến một ngôi làng ở Khách Gia để dạy. Tôi không biết nói tiếng Khách Gia, cho nên sợ rằng với các bậc cha mẹ cảm thấy có khoảng cách. Một số đồng nghiệp của tôi có con nhỏ, mỗi buổi sáng họ còn phải đi sớm để làm công tác đón trẻ, đưa những đứa trẻ này vào trường, họ bận hơn tôi rất nhiều. Chúng ta phải “quảng tu cúng dường“, phải hành bố thí, tạo thuận tiện cho các đồng nghiệp, lại cho chính mình cơ hội để bố thí cho đại chúng, còn có thể thu hẹp khoảng cách giữa các đồng nghiệp với nhau. Vừa tính đến đó, vui vậy mà chẳng làm! Lúc đó tôi ở lại trong trường, thứ bảy, chủ nhật mới về nhà, tôi đã rất hoan hỉ giúp họ làm công tác đón trẻ.
Tôi bắt đầu đứng ở cổng trường để tu bố thí, tu trì giới, tu nhẫn nhục. Xe vừa đi đến, tôi liền chủ động đến giúp các bạn nhỏ mở cửa xe. Sau khi mở cửa xe, thấy rất em chưa kịp đeo cặp sách nên tôi thuận tay giúp các em đeo vào. Mặc dù tôi không giao lưu bằng lời nói với cha mẹ học sinh, xin hỏi phụ huynh học sinh nhìn thấy cảnh này sẽ có cảm nhận gì? Khoảng cách đã bắt đầu thu hẹp rồi. Có một số phụ huynh ngày đầu tiên đi xe máy đưa con cái đi học không có biểu cảm gì trên khuôn mặt. Khi họ lại đến ngày thứ ba, ngày thứ tư, tôi còn chưa kịp nói “Chào buổi sáng” thì họ đã nói “Chào thầy ạ!”. Cho nên, giữa người với người, chúng ta phải biết hành động để mở rộng vòng tay bè bạn.
Một ngày nọ có một học sinh đến tìm tôi nói:
– Thưa Thầy, em nói với Thầy một sự việc, xin Thầy đừng giận.
Tôi nói:
-Việc gì thế? Em nói đi!
Em ấy nói:
– Mẹ em cảm thấy Thầy giống như đang bầu cử đại biểu Quốc hội, giống như đi vận động phiếu bầu từ mọi người vậy, “xin chào, xin chào”!
Đây là “sắc tư ôn“, khuôn mặt chúng ta chính là bước đi đầu tiên trong mối quan hệ nhân tế.
Mạo tư cung
“Mạo” là chỉ cho tất cả ngôn ngữ cơ thể của chúng ta, là cảm giác biểu hiện ra bên ngoài với người khác, phải thật cung kính, không được thô lỗ, không được nóng vội, nếu không sẽ khiến người ta cảm thấy áp lực. Trong giáo huấn của nhà Nho có nói đến “ba ngàn oai nghi” [5], đều là giúp chúng ta có thể “mạo tư cung“. Làm sao để cử chỉ và hành vi của mình khiêm cung cẩn thận, bắt tay làm từ chỗ nào? Chúng tôi có một người bạn nói rằng sau khi anh ấy học “Đệ Tử Quy“, chỉ cần là chén trà nóng đầu tiên thì nhất định bưng lên mời mẹ uống. Bạn học của anh thường đến nhà anh chơi, có lần đúng lúc anh đi ra ngoài, bạn của anh đã lấy ấm ra để rót trà, ly trà đầu tiên mà bạn của anh rót cũng là mời ai? Cũng là mời mẹ của anh ấy. Cho nên, sự cảm hoá của đức hạnh là thay đổi một cách âm thầm lặng lẽ, chúng ta ở trong nhà thì phải không ngừng rèn luyện sự khiêm cung đối với người lớn, khiêm cung với người khác.
Mà tâm hành nhất như [6], khi tâm của chúng ta lúc nào cũng có thể chân thành, thanh tịnh, từ bi, thì hành vi sẽ tương ứng theo, lời nói và hành vi ở trong vô hình trung cũng sẽ càng ngày càng thong thả, càng ngày càng nhẹ nhàng.
Ngôn tư trung
Lời nói (ngôn ngữ) nhất định phải vừa vặn hợp lý. “Trung” (忠) là chữ hội ý, một chữ “Trung” (中) và một chữ “Tâm” (心), đại biểu cho tâm không được ích kỉ, không được thiên lệch. Khi lời nói của chúng ta ích kỉ thiên lệch thì bạn bè người thân nghe thấy sẽ chẳng dám tuỳ tiện đồng ý, cho nên lời nói cũng phải luôn nghĩ mở rộng ra vì cái chung, nhất định phải lấy tâm thái công bằng chính trực để nói ra thì mới tốt. Chỉ cần lời nói và hành vi có sự ích kỷ, đến sau cùng nhất định sẽ có giận hờn, sẽ có oán hận xảy ra. Cho nên trong lời nói, chúng ta cũng phải trung thành (dốc hết lòng thành).
Sự tư kính
Chữ “Kính” (敬) và chữ “Cung” (恭) trong ngoài hỗ trợ nhau, kính là ở nội tâm, cung là biểu hiện ở hành vi bên ngoài. Đối với những việc mà chúng ta nên làm, đã hứa với người khác thì nhất định phải vô cùng cung kính mà đi hoàn thành, đó gọi là “nhận người phó thác, dốc lòng với việc” [7], phải làm một người có tín nghĩa. Việc mà chúng ta hứa với người khác chỉ sợ quên mất, nhất định phải ghi chép lại, như vậy mới có thể biểu hiện ra được thái độ cẩn thận của chúng ta đối với bất kỳ việc gì. Tín nghĩa, ngoài lời nói phải giữ chữ tín ra, đối với bổn phận ngũ luân, đạo nghĩa, ân nghĩa của ngũ luân thì không cần đợi đối phương yêu cầu, chúng ta cũng phải tận tâm tận lực đi làm, đây mới là “sự tư kính“.
Nghi tư vấn
Có nghi hoặc thì phải biết xin lời khuyên ở nơi người, mà xin lời khuyên thì nhất định phải hỏi đúng người. Nhưng người bình thường khi gặp vấn đề thì thông thường đều là hỏi một số người có thể sẽ đồng quan điểm với họ, điều này có thể chẳng có cách gì nhận được lời khuyên thoả đáng, do đó nhất định phải hỏi người có đạo đức, có học vấn thực sự thì mới có thể giúp chúng ta giải đáp nghi hoặc. Thân cận người nhân trước hết phải dùng không tự cho là đủ [8] để tiếp nhận sự dạy dỗ [9], chính mình trước hết phải quay về con số không, cũng chính là trước hết đổ nước trong cốc cho hết sạch, dần dần nghe hiểu rõ ràng đạo lý thì rất nhiều nghi hoặc sẽ được giải quyết. Tuyệt đối không được có thái độ chưa bắt đầu nghe giảng mà đã đem cả mười, hai mươi cái nghi hoặc đều đưa ra hết. Nếu thật như thế thì chính là nghĩ càn nhớ loạn, đến lúc vừa nghe giảng lại vừa ở đó nghĩ tưởng các vấn đề.
Khi gặp điều nghi hoặc mà không có cách giải đáp, chúng ta có thể “tâm có nghi, thì chép lại”, trước hết ghi chép lại, gặp thời cơ thích hợp nhanh chóng thỉnh giáo, “học hỏi người, mong chính xác”. Trong quá trình học tập với Sư Trưởng, tôi cũng không có cơ hội thỉnh giáo Ngài. Nhưng rất kỳ diệu, mỗi lần trong tâm có một số nghi ngờ, hoặc là trong cuộc sống có một số vấn đề không có cách gì giải quyết, chỉ cần xem Sư Trưởng giảng kinh, không vượt quá 15 phút thì đã giải quyết được. Tại sao vậy? Thứ nhất là chúng ta dùng tâm cung kính để tiếp nhận sự dạy dỗ; thứ hai là lời nói của Sư trưởng là lưu lộ từ tự tánh, khi chúng ta có thể dụng tâm để lãnh thụ thì tự tánh của chúng ta cũng sẽ được thức tỉnh, tâm lượng cũng sẽ được mở rộng, tâm lượng vừa mở rộng thì chướng ngại vốn có tự nhiên sẽ được phá trừ. Thật ra đây đều là do phân biệt, chấp trước của chính mình chướng ngại, chỉ cần buông xuống phân biệt chấp trước thì vấn đề không còn tồn tại nữa. Hai ba năm đầu học tập đều là như thế, tôi luôn thử chẳng thấy sai. Sau này dần dần vừa nắm được cương lĩnh giáo huấn của Thánh Hiền, vừa trải sự luyện tâm. Hơn nữa, không sợ niệm khởi chỉ sợ giác chậm, khi ý niệm vừa khởi lên, lập tức có thể quán chiếu thì có thể chuyển ý niệm. Chúng ta không có quá nhiều thời gian để tự tìm ra phiền não, có quá nhiều công việc muốn chúng ta đi làm.
Phẫn tư nan
“Lời nhường nhịn, tức giận mất”, nhất định phải kiểm soát được cảm xúc và tính nóng nảy. Có câu: có thể kiểm soát cảm xúc mới có thể nắm giữ tương lai, nếu chúng ta không kiểm soát được cảm xúc và tính nóng nảy thì có thể rất nhiều việc bởi một chút giận dữ mà hỏng chuyện. “Một niệm sân tâm khởi, lửa thiêu rừng công đức” [10], “Một niệm sân tâm khởi, mở trăm vạn cửa chướng” [11], nộ khí này đã che lấp tất cả những thiện căn của chúng ta, không chỉ làm hại chính mình mà lời nói sân hận một khi nói ra cũng làm hại cho tình bạn. Cho nên tình bạn ba năm có thể chỉ bởi một lời nói lạnh lùng mà mất hết toàn bộ nồng ấm. Rõ ràng sau khi phẫn nộ rồi rất khó vợi lại, cho nên phải nhanh chóng tiết chế cơn phẫn nộ của chính mình. Làm sao để tiết chế cơn phẫn nộ? Phải trải sự luyện tâm. Khi bạn sắp sửa muốn nổi giận, vừa nhìn thấy người đó thì không nhẫn được, làm sao đây? Lúc này không được miễn cưỡng, trước hết phải hoà hoãn một chút, rời khỏi hiện trường, “xin lỗi, tôi đi vệ sinh!“. Sau đó nhanh chóng phải hít thở thật sâu, nhưng lúc bạn ra khỏi cửa thì không được đóng cửa lớn tiếng. Trong việc tiến thoái thì có thể theo tình hình mà định, không được miễn cưỡng.
Kiến đắc tư nghĩa
“Quân tử thích tài, chọn chỗ có đạo” [12], bất cứ điều gì mà bạn muốn đạt được thì phải nghĩ đến có xứng đáng hay không, có phù hợp với đạo nghĩa, lòng người, pháp luật quốc gia hay không, nếu như không xứng đáng thì không được tiếp nhận. “Lễ Ký” cũng nói đến, “thấy tiền không vội lấy, thấy khó không vội bỏ” [13], người đọc sách thời xưa đều là “tam cương tựa mạng sống, đạo nghĩa làm gốc rễ” [14], đối diện với hiện thực, thứ đề khởi lên đều là đạo nghĩa chứ không phải tiền tài, không phải là mạng sống. Họ có thể bỏ thân mà thành tựu cho người, bỏ mạng mà giữ nghĩa. Có một người bị dẫn vào gặp Diêm La Vương, Diêm La Vương biết hắn ta làm giàu bất nhân, có tiền như vậy mà còn giữ tiền, không chịu bố thí cho người khác, làm cho rất nhiều người chết đói, tội nghiệp rất nặng, quá ngu si rồi, phải phán cho hắn ta đến đường súc sinh. Kết quả người này nói với Diêm La Vương:
– Diêm La Vương, Ngài có thể cho tôi làm chó mẹ được không?
Diêm La Vương cảm thấy rất bực mình:
– Tại sao nhà ngươi nhất định phải làm chó mẹ?
Hắn nói:
– Lâm tài mẫu cẩu đắc, lâm nan mẫu cẩu miễn (thấy tiền chó mẹ được, thấy khó chó mẹ bỏ). [15]
Bạn xem, hắn ta vào đến chỗ Diêm La Vương rồi mà còn không chịu buông xuống tâm tham!
Nhận biết người Nhân đức
“Nhân” (仁) là chữ hội ý, ý nghĩa là hai người, một là đại biểu cho chính mình, một là đại biểu cho người khác, nghĩ đến chính mình thì phải nghĩ đến người khác. “Điều mình không muốn, chớ mang cho người, điều mình muốn, hẵng cho người. Mình muốn tồn tại thì giúp người tồn tại, mình muốn đạt được thì giúp người đạt được” [16]. Nơi nơi đều có thể lấy tâm đồng cảm này để cảm nhận nhu cầu của người khác.
1. Người nhân đức thì giữ tâm nhân hậu
Có một ngày, chúng tôi đi mua trái cây với cô giáo Dương, một cụ già đẩy theo một chiếc xe chở trái cây, cô Dương đã mua một số quả chuối mà nếu trong vài ngày tới không ăn thì sẽ bị hỏng. Chúng tôi vừa nhìn thì cảm thấy rất kì lạ, đa số mọi người đều sẽ muốn chọn những quả tốt tốt một chút! Về đến nhà thì cô Dương nói:
– Những trái cây này nếu không mua thì sẽ bị hỏng mất, sẽ phải vứt bỏ, cụ già đó cũng sẽ không kiếm được tiền, vì vậy chúng ta phải ăn, nếu không sẽ lãng phí.
Chúng ta có thể từ trong một số sự việc, đi quan sát tồn tâm của một người xem có đức hạnh hay không, chúng ta phải khéo học tập thì mới có thể có được thu hoạch.
Có một lần chúng tôi tổ chức khoá trình diễn giảng ở Bắc Kinh, đến ngày thứ tư thì cô Dương từ Sơn Đông kịp ghé qua, cô ngồi trên xe hơi suốt mấy giờ đồng hồ. Nhưng cô vừa mới tới Bắc Kinh đã lập tức ghé qua địa điểm tổ chức khoá học, lúc đó đã là hơn 8 giờ tối, đây cũng là sự chăm sóc của trưởng bối đối với những người đi sau như chúng tôi. Cô đến để thăm hỏi chúng tôi, cũng đi thăm hỏi các đồng học tham gia khoá trình. Những đồng học này nhìn thấy cô Dương thì rất hoan hỉ, đã vẫy gọi cô, cô giáo nói với chúng tôi:
– Khoá trình mấy ngày này của chúng ta, nếu như các thầy cô giảng không hay thì các bạn nhất định phải đưa ra nhiều ý kiến phê bình đóng góp cho chúng tôi.
Cô giáo lại nói:
– Ăn uống, ngủ nghỉ trong mấy ngày này, nếu như có chỗ nào sắp xếp chưa ổn thoả, xin các bạn hãy nêu ra, chúng tôi sẽ lập tức cải tiến.
Sau cùng lại nói:
– Đi học rất là vất vả, các bạn phải nghỉ ngơi thật tốt.
Cô giáo nêu ra ba điểm này, đúng là nơi nơi đều là vì người mà suy nghĩ. Cho nên chúng ta phải noi gương học tập, từ ngay trong mỗi lần nói chuyện với người khác, ở trong lời nói, hành vi đều phải xem xét đến cảm nhận của người khác.
2. Người nhân đức là người lấy thân làm gương.
Khi cô Dương ở Bắc Kinh, đời sống của cô vô cùng có quy luật, đều là ngủ sớm dậy sớm: hai – ba giờ sáng đi ngủ, sáu – bảy giờ sáng thức dậy. Có một đồng tu còn rất trẻ, vừa đúng lúc có cơ hội đến Đại Phương Quảng để phục vụ, trước khi đi thì Sư Trưởng có nói với anh ấy một câu:
– Nếu cô Dương 2 giờ đi ngủ, con cũng không được ngủ trước 2 giờ.
Sau khi vị đồng nhân này đi rồi, cũng tương đối là dũng mãnh tinh tấn, thật sự so với cô Dương không phân cao thấp, rất kì lạ là anh ấy cũng không bị gò bó gì. Đúng là bầu không khí làm việc quên mình vô hình trung cũng ảnh hưởng đến mỗi một người, mà quan trọng nhất chính là cô Dương đã làm ra một tấm gương cho chúng ta xem.
Ở Hải Khẩu có một người bạn, vốn dĩ anh ấy là một người hơi lười biếng, kết quả khi anh ấy được điều đi Bắc Kinh làm việc, mỗi ngày cũng là bảy, tám giờ không cần nghỉ ngơi. Bản thân anh cũng cảm thấy rất kì lạ, vì sao đến đó làm việc thì toàn bộ tế bào thần kinh của anh đều thay đổi hết? Đúng là người lãnh đạo của một đoàn thể là quan trọng nhất, nếu chúng ta là một người lãnh đạo thì nhất định phải đích thân đi trước nhân viên, phải lấy thân làm gương.
Tôi đến Liên Xã Đài Trung tham quan nhà tưởng niệm Thầy Lý Bỉnh Nam, ở trong tủ kính của nhà tưởng niệm tôi nhìn thấy có một cây roi dạy học, ý niệm đầu tiên là Thầy Lý đang cầm cây roi này dùng để kỉ luật học sinh. Người đứng bên cạnh nói:
– Không phải! Có một lần Thầy Lý đang dạy ở trên, học trò ở dưới cứ ồn ào, sau khi hết buổi học, những học trò này cảm thấy mình có lỗi, đã cầm lấy một cây gậy đến trước mặt Thầy mà nói: “Thưa Thầy, học trò học không tốt, mong Thầy hãy kỉ luật!”. Thầy Lý lập tức cầm cây gậy trên tay, sau đó tự đánh vào người của Thầy, thầy nói: “Là ta không có đức hạnh, là ta dạy học không được tốt”. Học trò đều cảm thấy rất xấu hổ, đã cất giữ cây gậy này lại để thời thời cảnh tỉnh bản thân, phải luôn cung kính với Thầy, khi lên lớp nhất định phải chuyên tâm.
Cho nên người có đức hạnh thì lúc nào cũng phải tự mình phản tỉnh, lúc nào cũng là vì người mà làm gương. Thầy Lý có một câu thơ là:
Nóng ruột tâm chưa sửa;
Thương người đường tối tăm;
Nếu có thể soi sáng;
Chẳng tiếc cháy thân này. [17]
Thầy thương trời thương người, chưa sửa được tâm nên sốt ruột, từng giờ từng phút nghĩ đến làm sao để mọi người không phải đi trên con đường đó, không phải đi đến con đường mê muội, chỉ cần có thể soi sáng được con đường trước mặt họ, chỉ cần làm cho họ không phải đoạ lạc nữa thì thầy chẳng tiếc mà đốt cháy bản thân, chiếu sáng cho người. Cho nên, Thầy Lý đến 97 tuổi vẫn còn dạy học, đây là làm ra một tấm gương vô cùng tốt cho chúng ta.
Trong thời gian ở Đài Trung, tôi rất may mắn có thể đi cầu học rất nhiều bậc Trưởng bối, trong đó cũng cầu học Thầy Từ Tỉnh Dân. Tôi nhớ lần đó cùng với cô Dương đến nhà thầy Từ, bởi vì lần đầu tiên lái xe đi đến đó, lại không biết đường nên tôi đi chầm chậm để tìm đường. Vừa đúng hôm đó lại là đêm giao thừa, cả đoạn đường gặp phải tình trạng kẹt xe. Thật không dễ tìm được đường ra, mà cũng đã trễ mất một thời gian rồi. Thầy Từ là một Trưởng bối đã hơn 70 tuổi rồi, sợ chúng tôi tìm không ra đường nên thầy sớm đứng ở giao lộ đợi đón chúng tôi. Lúc đó tôi rất cảm động, thể hội được rằng học vấn tuyệt đối không phải là để nói ra, mà học vấn thật sự là phải làm ra. Thầy cung kính với người như thế, không phải bởi địa vị và tuổi tác của thầy mà có sự thay đổi, đây chính là lấy thân làm gương.
3. Người nhân đức thì nơi nơi đều khiêm cung
Người nhân đức rất khiêm cung, tuyệt đối không giữ công lao. Khổng Phu Tử trong “Luận Ngữ” có nói về bản thân là “thuật lại mà không sáng tác” [18], Ngài chỉ là truyền lại tinh thần và trí huệ của cổ Thánh tiên Hiền mà thôi, Ngài tuyệt đối không giữ công lao, tuyệt đối không tự cho là rất cao. Người nhân đức quan trọng nhất chính là thời thời nhìn thấy bổn phận của mình, cho nên lúc họ làm việc thì đều cảm thấy đó là việc đáng phải làm, không có gì đáng để khoe khoang, họ thời thời khế nhập vào trong “vô duyên đại từ, đồng thể đại bi“. Khi tay phải gãi ngứa giúp tay trái, tay phải có nói với tay trái là “bạn phải nói lời cảm ơn mình” hay không? Đều là tự nhiên làm được tâm an lý đắc, tuyệt đối không phải là cầu sự hồi đáp, cũng không phải là danh văn lợi dưỡng.
[1] Quân tử hữu cửu tư: Thị tư minh, thính tư thông, sắc tư ôn, mạo tư cung, ngôn tư trung, sự tư kính, nghi tư vấn, phẫn tư nan, kiến đắc tư nghĩa.
君子有九思:「視思明, 聽思聰,色思溫,貌思恭,言思忠, 事思敬, 疑思問,忿思難. 見得思義」
[2] Diện thượng vô sân cung dưỡng cụ 「面上無瞋供養具」
[3] Diện duyệt tàng đức 「面悅藏德」
[4] vọng chi nghiễm nhiên, tức chi dã ôn. 「望之儼然,即之也溫」
[5] Uy nghi tam thiên 「威儀三千」,
[6] Tâm hành nhất như: tâm và hành động là như nhau
[7] Thụ nhân chi thác, trung nhân chi sự 「受人之託,忠人之事」
[8] Hư tâm: Tâm không tự cho là đủ
[9] Thọ giáo: Tiếp nhận sự dạy dỗ
[10] Nhất niệm sân tâm khởi, hoả thiêu công đức lâm 一念瞋心起, 火燒功德林
[11] Nhất niệm sân tâm khởi, bách vạn chướng môn khai 一念瞋心起,百萬障門開
[12] Quân tử ái tài, thủ chi hữu đạo 君子愛財,取之有道
[13] Lâm tài vô cẩu đắc, lâm nan vô cẩu miễn 臨財毋苟得,臨難毋苟兔
[14] Tam cương thật hệ mệnh, đạo nghĩa vi chi căn 三綱實繫命,道義為之根
[15] Chú giải của người dịch: Kẻ tội đồ khi gặp Diêm La Vương đọc nhầm một chữ trong câu nói trong Lễ Ký: “Lâm tài vô cẩu đắc, lâm nan vô cẩu miễn – 臨財毋苟得,臨難毋苟免” (thấy tiền không vội lấy, thấy khó không vội bỏ), đọc nhầm thành “Lâm tài mẫu cẩu đắc, lâm nan mẫu cẩu miễn –臨財母 狗得,臨難母狗免” (thấy tiền chó mẹ được, thấy khó chó mẹ bỏ). Ở đây là do nhầm lẫn chữ “Vô cẩu” (毋苟) nghĩa là không được vội vàng, đọc thành “Mẫu cẩu” (母狗), nghĩa là chó mẹ (kẻ học không kỹ sẽ dễ bị nhầm lẫn những chữ viết gần giống nhau).
[16] Kỉ sở bất dục, vật thí ư nhân. Kỉ sở dục, thí ư nhân. Kỉ dục lập nhi lập nhân, kỉ dục đạt nhi đạt nhân.
「己所不欲,勿施於人。己所欲, 施於人。己欲立而立人,己欲達而達人。」
[17] Vị cải tâm trường nhiệt,
Toàn lân ám lộ nhan,
Đãn năng quang chiếu viễn,
Bất tích tự phần thân.
[18] Thuật nhi bất tác 「述而不作」