8. DẠY DỖ CON TRẺ TỪ NHỮNG VIỆC CƠ BẢN TRONG ĐỜI SỐNG
Từ việc ăn uống, đi đứng mà bồi dưỡng tâm cung kính của trẻ nhỏ
Ăn uống, đi đứng đều là những tình hình thường xuyên xuất hiện trong đời sống, chúng ta có đồ ăn ngon, nhất định phải nhường cho người lớn ăn trước. Mấy chục năm trước, khi ăn uống nhất định phải đợi ông nội bà nội, phải đợi cha về, tại sao vậy? Bởi vì sinh kế trong gia đình đều là thành quả làm việc vất vả của người cha, người làm con phải tôn kính, phải biết ơn sự cống hiến của cha, đương nhiên phải mời cha mình ăn cơm trước. Ở ngay trong lễ nghi này, lúc nào cũng có thể nâng cao được tâm hiếu và tâm cung kính của con người. Người hiện nay khi lấy đồ ăn ra thì ai sẽ ăn trước? Trẻ nhỏ còn chẳng cầm đũa, dùng tay bốc mà ăn luôn, người lớn cũng không nắm được cơ hội giáo dục đó để dạy dỗ uốn nắn trẻ nhỏ.
“Ngồi“, chúng ta mở rộng ý nghĩa ra một chút, ví dụ như khi quý vị ngồi trên xe thì nhất định phải có trật tự, phải có hàng có lối, không được tranh giành ngồi trước mà sợ ngồi sau. Trên xe, ngoài việc phải nhường cho trưởng bối, nhường cho người già ngồi, nhường cho người bệnh ốm yếu, phụ nữ, trẻ em ngồi ra, thì cũng phải đi ra phía sau để trừ lối đi thông thoáng. Không phải là vừa lên xe, thấy phía sau xe còn có rất nhiều chỗ ngồi mà chúng ta lại chọn ngồi ở phía trước, vậy thì không thể cho người sự thuận tiện. Nếu người lên sau mà là người già, bạn có nhẫn tâm để cho các cụ đi xa vậy không? Cho nên chúng ta phải nơi nơi vì người già mà suy nghĩ, nơi nơi vì người yếu đuối mà suy nghĩ, thực hiện thật tốt cung kính lễ nhượng.
Đời sống cũng phải tuỳ cơ ứng biến
Khi chúng ta ăn cơm cùng nhau, mọi người đều gắp thức ăn cho nhau, cũng có người gắp cho người đối diện trong mâm cơm. Bạn vừa vươn người gắp qua như vậy, tất cả mọi người đều sẽ rất căng thẳng, còn phải nhìn giúp bạn xem quần áo có bị thức ăn dính vào không nữa. Khi bạn nhiệt tình quá mức gắp thức ăn cho người bên cạnh, nếu họ không thích ăn món ăn đó, bạn gắp rồi họ lại không thể không ăn. Tùy cơ ứng biến chính là chúng ta có cái tâm ý này, gắp một chút thức ăn cho người bên cạnh chỉ là biểu hiện lễ tiết, sau đó mỗi người muốn ăn gì thì sẽ tự gắp, vậy thì sẽ không xuất hiện tình thế khó xử này. Bất luận quý vị ngồi cùng với Sư trưởng hay là ngồi cùng trưởng bối, mà trưởng bối đang bận rộn, có thể lúc ăn cơm còn bận trò chuyện với rất nhiều bằng hữu nữa, đương nhiên lúc này chúng ta có thể chủ động phục vụ, giúp đỡ người lớn gắp thức ăn cũng được, bởi vì có thể họ có ít thời gian gắp thức ăn hơn. Cho nên, bất kỳ lúc nào cũng phải dò xét cơ hội mà làm, phải quan sát thời cơ thích đáng.
Ngồi cũng vậy, đi cũng vậy, người trẻ đều phải nên ngồi sau, đi sau. Chúng tôi ở Hải Khẩu, ở Thâm Quyến, một số bạn nhỏ sau khi học xong, lúc đi thang máy đều sẽ bấm cửa thang máy rồi mời Thầy cô giáo đi trước. Nhưng chúng tôi nói với chúng: “Đi thang máy thì các con phải đi trước”.
Vì sao vậy? Sợ rằng trẻ nhỏ giữ cửa thang máy không tốt thì sẽ xảy ra nguy hiểm. Mặc dù đây là nguyên tắc nhưng cũng phải uyển chuyển mới được.
Phải thành tựu tâm Hiếu Kính của trẻ nhỏ
Có một bạn nhỏ sau khi học “Đệ Tử Quy”, đi cùng với mẹ đến nhà bạn của mẹ chơi, khi đến nơi, mẹ cậu bé ở đó dùng điện thoại, cậu bé liền nói với mẹ:
– Mẹ, con mời mẹ ngồi ạ.
Mẹ cậu bé nói:
– Con ngồi xuống nhanh đi.
Cậu bé lại nói:
– Mẹ, con mời mẹ ngồi ạ.
Mẹ cậu bé nói:
– Kêu con ngồi thì ngồi đi, sao lại không nghe lời?
Cậu bé nói:
– Mẹ, mẹ chưa ngồi, con không được ngồi ạ.
Học tập học vấn của Thánh Hiền trước hết phải thành thật, đứa bé thành thật như vậy thì dễ có thành tựu. Chúng ta làm trưởng bối chính là phải thành tựu cho cái tâm học tập này của con trẻ. Cho nên con trẻ nhường cho bạn ngồi, con trẻ gắp thức ăn cho bạn thì bạn đều phải thật hoan hỉ mà tiếp nhận.
Khi con trẻ biết trước hết phải tôn trọng trưởng bối thì tâm cung kính này của chúng sẽ thực hiện từng chút từng chút một trong đời sống. Ví dụ như khi con trẻ vừa nhìn thấy thức ăn thì gắp cho trưởng bối ăn trước, đức hạnh của chúng sẽ ở ngay trong việc gắp thức ăn này mà nâng lên. Chúng tôi có cậu học trò mới có bảy tuổi, trước đây đều là ông bà nội gắp thức ăn cho cậu bé. Sau khi cậu bé đọc kinh điển được một tuần thì cậu chủ động gắp thức ăn cho ông bà nội và cha mẹ, người cả nhà vừa nhìn thấy trong tâm sinh hoan hỉ, cho nên rất có thiện cảm với văn hoá truyền thống, bởi vì con người bây giờ đều rất hiện thực. Do đó, chúng ta dạy dỗ trẻ nhỏ cho tốt thì trẻ nhỏ cũng sẽ dẫn dắt được người lớn.
Thấu hiểu lòng người, nói tựa văn chương
“Dạy con dạy cái, trước phải dạy mình” [1], thật sự muốn thúc đẩy giáo dục gia đình thật tốt thì nhất định phải từ phụ huynh mà bắt đầu nâng lên. Điều này rất quan trọng, bởi vì trên làm dưới noi theo. Hôm nay trẻ nhỏ học làm theo “Đệ Tử Quy”, vậy mà cha mẹ không học, không làm, ví dụ như “Đệ Tử Quy” nói: “nón quần áo, để cố định; Chớ để bừa, tránh dơ bẩn”, kết quả là người cha vừa về đến nhà, cởi tất (vớ) ra quăng ra đó rồi nằm ườn ra để đọc báo. Con trẻ sẽ cảm thấy:ba kêu mình làm mà ba không làm! Nếu bạn là người mẹ thì phải làm sao? Phải nên lập tức đến nói với ông xã rằng:
– Anh à, con trai đang học “Đệ tử quy”, chúng ta làm như vậy là không đúng, chúng ta phải làm tốt hơn con, phải làm tấm gương cho con.
Sau đó người mẹ lại phải vãn hồi sự bất mãn của con cái đối với người cha, nói với con trai rằng:
– Ba con hôm nay làm việc rất vất vả, con nhanh đi giúp đỡ cho cha đỡ bận, mang đôi tất (đôi vớ) cất đi, con xem ba con mệt mỏi chưa kìa.
Sử dụng phương pháp như vậy để xử lý vấn đề thì con trai cũng sẽ rất vui vẻ mà tiếp nhận, sẽ đem đôi tất (đôi vớ) đi. Ông xã nhìn thấy cái cảnh này thì sẽ làm sao? Đúng thật là thấu hiểu lòng người thì nói tựa văn chương.
Xưng hô cần phải cung kính
“Gọi người lớn, chớ gọi tên”, xưng hô với trưởng bối thì không được trực tiếp gọi tên ra, đây cũng là giữ gìn tâm cung kính. Tôi xưng hô với hai chị gái, đều là gọi chị cả, chị hai. Đột nhiên có người bạn hay là đồng học hỏi tôi: “Chị của bạn tên là gì vậy?” Khi tôi nói tên của chị gái của tôi ra, toàn thân không hề dễ chịu, giống như cảm thấy có chỗ không tôn kính. Chúng ta đừng xem nhẹ cách xưng hô này, gọi lâu ngày càng gọi càng thân, ví dụ như nói: “Chị“, “Anh“, chân thật là ngay trong cách xưng hô này, người với người sẽ càng dần càng thân mật. Nếu như cứ gọi thẳng tên thật, ví như vợ chồng bình thường thì lấy họ tên mà gọi nhau, gọi lâu ngày thì bầu không khí càng dần càng lãnh đạm, thậm chí là càng dần càng nóng nảy. Đối với trưởng bối, chúng ta phải nên xưng hô là cô, dì, chú, bác. Ra xã hội, chúng ta cũng xưng hô là Quản lý A, Giám đốc B, người ta nghe thấy sẽ rất dễ chịu, cũng không đến nỗi mạo phạm đến họ.
Trẻ nhỏ hiện nay, cho dù là ở nhà hay ở trường đều phải thực hiện thái độ như vậy. Ví như ở trên trường, chúng ta làm thầy cô giáo, ở trước mặt trẻ nhỏ không được trực tiếp nói: “Thầy Lễ Húc“, hoặc là “Thầy gì gì đó“, bởi vì như thế cũng là gọi trực tiếp tên người, phải nên xưng hô là “Thầy Trần“, “Thầy Thái“, đây là làm khuôn mẫu cho trẻ nhỏ xem. Mặc dù giữa người lớn chúng ta xưng hô có thể thân mật một chút, thế nhưng trẻ nhỏ còn phải học tập thái độ khiêm cung từ nhỏ, người làm thầy cô chúng ta phải nên chú ý đến những tình tiết nhỏ nhặt này.
Hiện nay nền giáo dục phương Tây đang dần xâm nhập, người phương tây xưng hô với cha mẹ mình đều gọi trực tiếp tên thật, cảm thấy đây là bình đẳng. Có phải là thật sự bình đẳng không? Bình đẳng không phải là nói như vậy, bình đẳng là một loại tâm cung kính đối với người, tôn trọng mỗi một người đều là cá thể độc lập, dù cho chúng ta là cha mẹ cũng không thể đem theo con trẻ ở bên mình suốt ngày được, bởi vì chúng sau này thuộc về xã hội này, thuộc về thế giới này. Nhưng sự từng trải của nhân sinh có bình đẳng không? Trí huệ của nhân sinh có bình đẳng không? Không thể nào! Vì vậy tất nhiên người lớn phải có nghĩa vụ dạy dỗ thế hệ trẻ, mà thế hệ trẻ làm sao để thật sự học được những kinh nghiệm quý báu này? Nhất định phải từ tâm cung kính của họ mới có thể thu được. Nếu họ không có tâm cung kính thì không thể nghe lời cha mẹ và nghe lời người lớn, một phần cung kính được một phần lợi ích, mười phần cung kính được mười phần lợi ích. Không phải là người lớn mong cầu thế hệ trẻ tôn kính, mà quan trọng là muốn thành tựu cho nhân cách và học vấn của họ.
Chúng tôi cũng có một số người bạn học theo phương Tây, để cho con gái gọi thẳng tên của anh ấy, không biết gọi bao lâu thì cảm thấy con gái nói chuyện với anh ấy không có chừng mực, cho nên xưng hô tuyệt đối phải tôn kính.
Hiện nay cũng có thói quen đặt biệt danh, biệt hiệu, như vậy có được không? Bạn đừng có nhìn thấy trẻ nhỏ ở đó lấy biệt danh mà bạn vẫn đùa cợt với nó, vậy là không đúng. Khi trẻ nhỏ đặt biệt danh linh tinh cho bạn học, thậm chí còn đặt biệt danh cho thầy cô giáo thì chúng sẽ không có tâm cung kính. Lúc này là chính là lúc phải giúp trẻ sửa lại thói quen xấu này. Chúng ta nói với trẻ rằng: “Sắp cho người, trước hỏi mình”, con có muốn người ta đặt biệt danh này để đùa cợt con không? Nếu con không bằng lòng thì cũng tuyệt đối không được làm.
Với người lớn, chớ khoe tài
“Với người lớn, chớ khoe tài”. Tôi có một học sinh lớp sáu, cô bé học thêm bốn môn, tôi nghĩ chỉ cần cô bé lên lớp thật sự nghe giảng thì không cần phải học thêm nhiều vậy, do đó tôi gọi cô bé đến để hỏi chuyện. Tôi nói:
– Em học thêm bốn môn là quá nhiều, hay là em học thêm trước hai môn là được rồi.
Bé gái này nói:
– Thưa Thầy, không được ạ, mọi người ở trong khu phố chúng em đều học bốn môn ạ.
Bạn xem, mục đích học thêm của trẻ nhỏ là ở đâu? Người khác đều đi học thêm, mình không thể thua kém người ta được. Trẻ nhỏ hiện nay học rất nhiều tài năng nghệ thuật như vậy, mục đích là ở đâu? Người ta biết Piano, mình không thể không biết; người ta biết khiêu vũ, mình không thể không biết. Nếu như đều là để so sánh hơn thua, để đẹp mặt với người khác, thì sau khi trẻ nhỏ học được những tài nghệ này rồi, không chỉ không có được chỗ tốt mà ngược lại còn học tạp nham nên không chắc chắn, còn có thể tiêm nhiễm phong khí ảo tưởng. Sau khi học rồi thường hay khoe khoang với người khác.
Cho nên, thái độ của người lớn là vô cùng quan trọng, như trẻ nhỏ muốn học nghệ thuật, chúng ta phải nên hướng dẫn cho chúng phải có chí hướng, học nghệ thuật thì phải có thể tạo phước cho xã hội. Đó gọi là “Người trong cùng xã hội đất nước là một thể hỗ trợ lẫn nhau” [2], mỗi một người phải nên phụng hiến năng lực và tài năng của họ để mang lại lợi ích cho đoàn thể. Ví dụ như tiên sinh Lý Thúc Đồng sáng tác bài hát, hiện nay còn có thể không ngừng bồi dưỡng hun đúc tính tình của con người, con muốn học âm nhạc, cũng phải giống như tiên sinh Lý Thúc Đồng, phải lập định chí hướng lớn, phải hiểu “thay đổi phong tục, chẳng gì bằng nhạc” [3], phải biết dùng âm nhạc để cải thiện phong khí xã hội. Chúng ta hướng dẫn như vậy, chúng lại có chí hướng nữa thì tin rằng sự học tập của chúng nhất định rất khác so với người khác. Nếu chỉ để khoe khoang mà học một môn tài năng, tuyệt đối khi gặp bế tắc thì không thể đột phá, bởi vì khi chúng thích hơn thua tị nạnh với người khác thì chúng sẽ sợ được sợ mất, bị cảm xúc hoá rất nghiêm trọng, do đó sẽ dần dần mất đi sự nâng cao về năng lực. Nhưng nếu chúng có chí hướng thì sẽ không ngừng khích lệ bản thân tiến lên, cho nên chí hướng là mấu chốt quyết định thành bại.
Gặp trên đường, nhanh đến chào; Người không nói, kính lui đứng
Trên đường gặp được trưởng bối thì chúng ta phải chủ động đi đến để chào hỏi, đây là lễ nghi khi gặp mặt. Lễ phép khi gặp mặt, chúng ta có thể dùng cung kính cúi chào. Giữa những người lớn, hầu hết hiện nay đều là bắt tay. Thật ra bắt tay là lễ nghi của phương Tây, người xưa chúng ta là cung kính cúi chào một cái. Đương nhiên gặp được trưởng bối thì chúng ta phải “nhanh đến chào”, phải chủ động cung kính cúi chào. Bạn không thể nhìn xa xa thấy ông nội mà còn nhẹ nhẹ nhàng nhàng mà lẩn trốn, đó là không cung kính. Đối diện với trưởng bối, chúng ta có thể hành lễ cúi chào cung kính, nhưng đối với người ngang hàng thì cúi chào thật tự nhiên. Chúng ta xem bộ phim dài tập “Thương Gia” của Hàn Quốc, nhìn thấy họ khi gặp mặt đều là cung kính cúi chào, cảm thấy rất dễ chịu. Ngay cả xem thấy người không thuận mắt, họ cũng sẽ cúi xuống một chút mà hành lễ với người ta.
Chúng ta chào hỏi trưởng bối rồi, nếu trưởng bối không có việc gì, đợi họ rời đi rồi thì chúng ta có thể đi, đây là “người không nói, kính lui đứng”. Khi tôi còn học Đại học, rất ít khi có cơ hội về nhà, một học kì về nhà một vài lần. Khi tôi vừa bước vào cửa, nhìn thấy ba, mẹ, đây gọi là “gặp người lớn” thì chúng ta chào “Con chào ba, con chào mẹ”. Chào hỏi xong xuôi rồi để hành lý xuống, nhanh chóng đi đến bên cha mẹ. Bởi vì cha mẹ có một khoảng thời gian không nói chuyện với bạn, không hiểu rõ được hết toàn bộ tình hình của bạn, nhất định là có nhiều điều lo lắng. Lúc này bạn ngồi xuống, đọc sách cùng họ cũng được, cùng uống trà cũng được, thời gian này tuyệt đối không được giảm bớt. Rất nhiều người nói: “Mẹ tôi còn chẳng nói với tôi lời nào cả”, bởi vì bạn chỉ chào hỏi một chút rồi bỏ đi, đúng lúc mẹ định nói ra thì bạn đã đi mất rồi. Thật ra khi bạn thật có tâm, bình lặng ngồi đó cùng với cha mẹ một lúc thì linh cảm của họ sẽ đến, tự nhiên có rất nhiều điều muốn trò chuyện với bạn. Cho nên, nói chuyện với người lớn cũng phải có tính nhẫn nại, ngồi cùng với họ một chút, nếu thực sự cha mẹ không nói lời nào thì chúng ta mới “người không nói, kính lui đứng”.
Có một lần tôi từ Hải Khẩu trở về, buổi chiều tôi về thăm hỏi ông nội trước, buổi tối mới về nhà. Đã hơn bốn tháng nay tôi không nói chuyện với cha mẹ, buổi tối khi về đến nhà, thứ gì tôi cũng đều buông xuống, trước hết nói chuyện với ba mẹ, vừa nói thì nói suốt hai, ba giờ đồng hồ. Trong quá trình nói chuyện, tôi đã báo cáo với cha mẹ tỉ mỉ từng chút về tình hình về đời sống và công việc của mình, để cho cha mẹ buông được lo lắng về những việc tôi đang làm. Trong quá trình nghe tôi nói chuyện, cha tôi có ba lần rơi nước mắt. Tôi quay lại Hải Khẩu tiếp tục làm việc, khi tôi gọi điện thoại về nhà thì cha mới nói với tôi:
– Con cứ ở đó mà làm việc cho tốt, không cần phải lo lắng về việc nhà đâu, ba sẽ xử lý thật tốt.
Cha còn an ủi tôi, hi vọng tôi không phải vướng bận gì.
Phải xuống ngựa, phải xuống xe; Đợi người đi, hơn trăm bước
Đây là lời trần thuật lại lễ nghi của người xưa khi đang ngồi trên ngựa hoặc ngồi trên xe ngựa mà gặp người lớn. Hiện nay chúng ta ngồi trên xe mà gặp trưởng bối thì phải nên nhanh chóng xuống xe, nếu đang trên xe mà chào hỏi thì rất không cung kính, nhất định phải nhanh chóng xuống xe để hành lễ chào hỏi. Nói một cách rộng hơn, có thể trong lúc bạn đang bận việc, ví dụ đang gõ máy tính mà trưởng bối đến rồi thì phải nên buông xuống công việc, trước hết chào hỏi trưởng bối, nơi nơi không được quên tâm cung kính này. Nếu xe đang chạy trên đường cao tốc, liệu có thể kéo cửa sổ xuống mà lớn tiếng gọi: “Cháo chào chú” hay không? Điều này sẽ gây ra lo lắng về an toàn, cho nên học Lễ phải học cho linh hoạt.
Người xưa rất trọng tình nghĩa, bởi có tình nghĩa nên mới viết ra được những áng thơ vô cùng cảm động lòng người. Lý Bạch viết một bài thơ “Tại lầu Hoàng Hạc tiễn Mạnh Hạo Nhiên đi Quảng Lăng” [4] có đoạn:
Bạn cũ đi từ Hoàng Hạc lâu
Tháng ba hoa khói xuống Dương Châu
Cánh buồm mất hút chân trời thẳm
Chỉ thấy Trường Giang nước chảy mau.
“Cánh buồm mất hút chân trời thẳm”, ông tiễn bạn là đợi đến khi đã hoàn toàn nhìn không thấy bạn nữa, mới quyến luyến không nỡ nhưng đành rời xa. Đối với tình nghĩa này với bạn bè, tấm lòng yêu mến đã lưu lộ ngay trong lúc tiễn biệt bạn. Con trẻ hiện nay có thể viết ra được bài thơ như vậy không? Rất khó! Bởi vì trẻ nhỏ hiện nay không có tâm cung kính, lại nông nổi hơn, dễ nhàm chán hơn. Cho nên chúng ta phải ở ngay trong một số lễ nghi này mà nuôi lớn sự cung kính của trẻ nhỏ đối với người khác.
Người lớn đứng, nhỏ chớ ngồi; người lớn ngồi, cho phép ngồi
Khi trưởng bối đang đứng, chúng ta là vãn bối thì không được ngồi, đợi khi trưởng bối kêu chúng ta ngồi thì chúng ta mới ngồi, đây là lễ nghi tiến thoái. Học lễ nghi cũng phải học cho linh hoạt, không được học một cách cứng nhắc. Ví dụ như nhìn thấy người phải hành lễ cúi chào cung kính, đúng lúc bạn đang ở trong thang máy rất đông người, đột nhiên nhìn thấy chú của bạn đến, có phải cung kính cúi chào chú ấy không? Có thể người bên cạnh đều bị bạn đẩy ra rồi.
Chúng tôi có một vị Thầy giáo, sau khi học “người lớn ngồi, cho phép ngồi”, thầy ấy đến một đơn vị để liên hệ công việc, người phụ trách nói chuyện với thầy ấy là một phụ nữ. Thầy giáo này là vãn bối, nhưng trưởng bối không bảo thầy phải ngồi xuống nên thấy ấy cứ tiếp tục đứng vậy, hơn nữa thầy rất cao, làm cho vị trưởng bối này bắt buộc phải cứ ngẩng đầu lên nói chuyện với thầy ấy. Đột nhiên vị trưởng bối này cảm thấy rất mỏi cổ, bà nói:
– Anh ngồi xuống đi mà! Cái đầu của tôi không chịu được nữa rồi!
Khi chúng ta nhìn thấy trưởng bối đã ngẩng đầu lên nhìn, thì không cần đợi đến khi họ kêu bạn ngồi thì bạn cũng phải ngồi xuống thật tự nhiên.
Có một bé gái mới hai, ba tuổi, một ngày nọ cùng với cha mẹ, còn có bà ngoại đến công viên để dạo chơi. Cha của bé ngồi ở đó để xem báo, bé gái ngồi ở trên một cái ghế. Khi bà ngoại của bé đi qua, bé gái đột nhiên liền từ trên ghế mà đứng dậy, kết quả là không đứng vững nên ngã nhào. Bà ngoại và ba của bé đều cảm thấy rất kì lạ, nhanh chóng đỡ bé đứng dậy rồi hỏi bé:
– Vì sao con lại phải đứng dậy thế?
Bé gái nói:
– Người lớn đứng, nhỏ chớ ngồi.
Bởi vì bà ngoại đi qua nên bé phải nhanh chóng đứng dậy. Cha của bé nghe thấy rồi liền toát mồ hôi, bà ngoại đi qua, anh vẫn đang xem báo mà trong lòng chẳng có chút động tĩnh gì, vậy mà con gái 3 tuổi của anh biết đứng dậy. Thật sự là hậu sinh khả uý, đối diện với những đứa trẻ đọc sách Thánh Hiền như vậy, chúng ta cũng phải cùng với chúng thực hiện thật tốt “Đệ Tử Quy“.
Trước người lớn, phải nói nhỏ; Nhỏ không nghe, không đúng phép
Đây là lễ phép về lời ăn tiếng nói, khi nói chuyện ở trước mặt người lớn thì âm thanh phải hạ xuống, nếu không sẽ ảnh hưởng đến việc trò chuyện của trưởng bối. Trẻ nhỏ hiện nay đối với lúc nào thì nên nói, lúc nào thì không nên nói, đang tương đối thiếu sót trong việc nắm được chừng mực này. Thường thì một đám trẻ mà chơi cùng với nhau sẽ không khống chế được mà sẽ hét to, kêu to, đều thích ầm ĩ sập trời. Lúc này thì trưởng bối chúng ta phải ngăn chặn đúng lúc, nếu không đợi khi chúng đều đã thành thói quen rồi thì rất khó sửa đổi. Khi bạn phát hiện ra trẻ nhỏ nói chuyện quá lớn tiếng, ảnh hưởng đến trò chuyện của trưởng bối thì phải nhanh chóng nói: “Các con phải nói nhỏ một chút“, trẻ nhỏ liền sẽ nhỏ tiếng xuống, nhưng có thể duy trì được bao lâu? Ba phút sau lại không khống chế nổi nữa. Có một số trưởng bối nói: “Thôi, thôi, không cần quản chúng nó nữa!“, như vậy có đúng không? Không đúng! Giáo dục phải có tính kiên nhẫn mới làm được.
Người xưa chúng ta rất nhấn mạnh đến đạo Trung Dung, thật ra đạo Trung Dung được biểu hiện ở trong cuộc sống thường ngày của một người. Ví dụ như mặc quần áo có cần phải đạo Trung Dung không? Mặc quá nhiều sẽ rất nóng, mặc quá ít sẽ bị lạnh. Ăn cơm mà ăn quá nhiều sẽ bị đau dạ dày, ăn quá ít sẽ bị đói. Nói chuyện cũng phải nhấn mạnh đến đạo Trung Dung, “truớc người lớn, phải nói nhỏ”, đây là tôn kính đối với trưởng bối; “nhỏ không nghe, không đúng phép”, nói chuyện khiến cho trưởng bối nghe không rõ ràng cũng là rất thất lễ.
Đến phải nhanh, lui phải chậm; Khi hỏi đáp, mắt nhìn thẳng
Nói chuyện với trưởng bối thì phải để cho trưởng bối nghe cho rõ ràng những gì chúng ta đang nói, hơn nữa ánh mắt phải nhìn vào trưởng bối, chính là “khi hỏi đáp, mắt nhìn thẳng”. Chúng ta trò chuyện cùng trẻ nhỏ thời nay, ánh mắt của chúng có thể tập trung nhìn bạn bao lâu? Có thể được 10 giây là cũng không tệ rồi. Trẻ nhỏ nói chuyện với người khác, ánh mắt đều không tập trung, biểu thị cho tâm của chúng không cung kính, rất nông nổi và nóng nảy. Tại sao lại như vậy? Chính là quá thiếu đi giáo dục lễ tiết, lâu ngày chày tháng thì ta làm theo những gì ta vốn có. Do đó, những tiểu tiết vụn vặn này đều cần người làm cha mẹ kiên trì hướng dẫn, dần dần sẽ làm cho chúng có thể đi vào quy củ, nơi nơi vì người mà lo nghĩ.
“Đến phải nhanh, lui phải chậm”, gặp trưởng bối thì phải buớc nhanh lên trước, không được để trưởng bối đợi quá lâu; khi nói xong câu chuyện với trưởng bối, chúng ta muốn rời đi thì phải từ từ mà lùi mấy bước, sau đó mới đi ra. Trưởng bối nói chuyện với bạn xong, bạn không nên lập tức nói: “Vâng, tạm biệt! Hẹn gặp lại!”, lập tức tức muốn rời đi, như vậy giống như là nói với trưởng bối rằng: tôi chẳng đợi được mà phải đi ngay, không muốn ở lại một giây nào nữa. Nơi nơi phải chú ý đến cảm nhận của người khác, cho nên “lui phải chậm”.
[1] Giáo nhi giáo nữ tiên giáo kỉ 「教兒教女先教己」
[2] Xã hội quốc gia giả, hỗ trợ chi thể dã 「社會國家者,互助之體也」
[3] Di phong dịch tục, mạc thiện ư nhạc 「移風易俗,莫善於樂」
[4] Hoàng Hạc Lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng: 「黃鶴樓送盂浩然之廣陵」
Cố nhân tây từ Hoàng Hạc lâu, Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu, Cô phàm viễn ảnh bích không tận, Duy kiến Trường Giang thiên tế lưu. 「故人西辭黃鶴樓,煙花三月下揚州,孤帆遠影碧空盡,唯見長江天際流」